کتاب الغیبة (شیخ طوسی)
|
| |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | شیخ طوسی (متوفای ۴۶۰ق) |
| موضوع | مهدویت، آخر الزمان، امام زمان(عج)، علائم ظهور |
| سبک | روایی |
| زبان | عربی |
| مجموعه | ۱ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | دار المعارف الاسلامیة |
| تاریخ نشر | ۱۴۱۱ ق |
کتابُ الغیبة، کتابی درباره غیبت امام دوازدهم شیعیان، اثر شیخ طوسی. این کتاب از منابع با اهمیت در زمینه شناخت امام زمان(عج)و مسئله غیبت است و در آن دیدگاه شیعه درباره حضرت مهدی(عج) ارائه شده و به شبهات و اشکالاتی که درباره غیبت آن حضرت مطرح بوده، با ادله قرآنی و روایی و عقلی جواب داده شده است.
درباره مؤلف
محمد بن حسن بن علی بن حسن (۳۸۵ق-۴۶۰ق)، مشهور به شیخ الطائفه (به معنای بزرگ قوم/بزرگ شیعیان) و شیخ طوسی، مؤلف دو کتاب از کتب اربعه شیعه و از بزرگترین متکلمان، محدثان، مفسران، و فقهای شیعه به شمار می‌آید. وی در ۲۳ سالگی از خراسان به عراق آمد و از بزرگان علمی آنجا از جمله شیخ مفید و سید مرتضی بهره برد. خلیفه عباسی کرسی کلام بغداد را بدو سپرد تا اینکه کتابخانه شاپور در حمله طغرل سوزانده شد و شیخ به نجف رفت و حوزه آنجا را برپا ساخت.
وی بعد از وفات سید مرتضی زعامت مذهب جعفری را بر عهده گرفت و با تربیت هزاران شاگرد و تألیف ده‌ها اثر ماندگار علمی خدمتی بزرگ به عالم اسلام، به ویژه مذهب شیعه امامیه، به انجام رساند که تا کنون تأثیر این کار عظیم مشهود است. از خدمات شیخ طوسی، می‌توان به اطلاق و کمال بخشیدن به اجتهاد شیعه، تألیف کتاب‌های کامل و برجسته در باب فقه و اصول، و استقلال بخشیدن به اجتهاد شیعه در برابر اجتهاد اهل سنّت، خصوصاً در برابر یکایک مذاهب مهم اهل سنّت، اشاره کرد.
معرفی کتاب و نام آن
کتاب الغیبة یکی از ده‌ها کتابی است که به این نام نوشته شده است. قدیمی‌ترین کتاب الغیبة مشخص نشده، اما کتب تراجم، مجموعه کتاب‌هایی را به این عنوان از قرن دوم به بعد ثبت نموده‌اند. از مهم‌ترین کتاب‌هایی که در این موضوع و به این عنوان قبل از کتاب شیخ طوسی نوشته شده، می‌توان به غیبت نعمانی متوفای حدودا ۳۶۰ق، غیبت شیخ مفید متوفای ۴۱۳ق و غیبت سید مرتضی متوفای ۴۳۶ق اشاره نمود.
درباره نام کتاب، خود مؤلف نامی را اختیار نکرده، اما آقا بزرگ تهرانی آن را الغیبة نامیده است. وی کتاب غیبت شیخ طوسی را متضمن قوی‌ترین حجت‌ها و براهین عقلی و نقلی بر وجود امام زمان و علت غیبت آن حضرت و علائم ظهور در آخر الزمان معرفی می‌کند.
تاریخ نگارش
شیخ، این کتاب را حدود سال ۴۴۷ق یعنی تقریبا سیزده سال قبل از وفاتش به نگارش درآورد.
ساختار
این کتاب در هشت فصل تنظیم شده است:
- الکلام فی الغیبة: مولف در این فصل به طور عام، امامت امام غائبی را اثبات می‌کند که الزاما امام دوازدهم است. برای اثبات این امر، مؤلف مقدماتی مانند وجوب وجود امام در هر زمان، وجوب عصمت امام و حضور امام در بین مردم را اثبات می‌کند. در ادامه عقائد کیسانیه، ناووسیه، واقفیه، محمدیه، فطحیه و غیر اینها را در مورد امامت رد می‌کند. پس از آن به شبهاتی که با اعتقاد به غیبت پیش می‌آید، جواب داده و در پایان ادله غیبت صاحب الزمان و اینکه او امام دوازدهم و از ذریه امام حسین(ع) است را بیان و ادله منکرین را رد می‌کند.
- ولادت حضرت حجة بن الحسن العسکری و اثبات ولادت آن حضرت با ادله و اخبار.
- درباره کسانی است که امام زمان(عج)را دیده‌اند.
- معجزات حضرت و بعضی از توقیعاتی که از جانب ایشان رسیده است.
- موانع ظهور حضرت.
- اخبار مربوط به سفراء و وکلای آن حضرت (اعم از وکلای ممدوح و مذموم)و ذکر اسامی و بیان ذم اشخاصی که به دروغ ادعای نیابت کرده‌اند.
- مدت عمر حضرت و توجیه اخباری که دلالت بر فوت ایشان دارد؛ نامعلوم بودن وقت ظهور و توجیه اخباری که وقت خاص مشخص کرده‌اند؛ بیان علائم ظهور.
- بیان بعضی از خصائص و صفات و سیره آن حضرت.
نخستین مطلب کتاب بر محوریت سه موضوع است ۱- ضرورت وجود رییس برای مردمانی که معصوم نیستند. ۲- ضرورت معصوم بودن این رییس. ۳- وجود چنین رییس معصومی در میان امت( عدم نیاز به اثبات اصل ولادت وسبب غیبتش). روایت پایانی کتاب از جابر جعفی به نقل از امام باقر(ع) است که فرمود: سوگند به خدا که مردی از ما اهل بیت(ع) پس از مرگ قائم (ع) ۳۰۹ سال بر زمین حکومت می کند. جابر از امام پرسید که قائم چه مدت حکومت می کند امام پاسخ داد ۱۹سال و پس از آن مُنتَصِر به خونخواهی حسین(ع) قیام می کند و می‌کشد و اسیر می‌گیرد و پس از او سَفّاح قیام می‌کند. علامه مجلسی با استناد به روایتی از امام باقر(ع) منتصر را امام حسین(ع) و سفاح را امیرالمؤمنین(ع) معرفی کرده است. مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۱۰۰-۱۰۱.
ویژگی‌ها
- مرجع‌بودن کتاب در موضوع غیبت:این کتاب به خاطر اهمیت مولف و موضوعش از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و به اطمینان می‌توان گفت که اگر کسی بخواهد در موضوع مهدویت و غیبت کتابی بنویسد، ناچار است که از این کتاب استفاده نماید. همین موضوع باعث شده است که از قدیم الایام، علماء و محققان توجه ویژه‌ای به این اثر کنند.
- اختصاص حدود به زمان حضور معصوم(ع): یکی از شبهاتی که مبتنی است بر اثبات غیبت حضرت حجت(عج)، بحث حدود است. ظاهرا مولف قائل است که حدود را تنها معصوم می‌تواند جاری کند و با این حساب باید قائل شویم که حدود نسخ شده‌اند.
- مدعیان نیابت: ظاهرا یکی از مباحثی که از دوران غیبت صغری تا الان بین علماء مطرح است اظهار دروغ کسانی است که خود را به عنوان نائب حضرت مهدی مطرح می‌کنند. مولف در این کتاب،اسم بعضی از این اشخاص را ذکر می‌کند که یکی از آنها حسین بن منصور حلاج است.آنچه که مولف به عنوان دلیل ادعای او ذکر می‌کند دو داستانی است که از ابو سهل نوبختی و شیخ صدوق نقل شده است و اگر به دیده انصاف به آنها نگاه کنیم، هیچ‌کدام نمی‌تواند دلیل نیابت حلاج باشد.
- حیات حضرت حجت(عج): نظر عموم شیعه این است که آن حضرت بعد از امامت از نظرها غایب شدند که از آن به غیبت صغری تعبیر می‌شود. در این دوره حضرت چهار نائب خاص داشتند که از طریق آنها، مردم با ایشان در ارتباط بودند. اما بعد از رحلت نائب چهارم، غیبت کبری شروع شد که هنوز هم ادامه دارد.
اهمیت
کتاب غیبت طوسی از اولین منابع مهدویت است. طوسی با دارا بودن منابع دست اول و مصادر متعدد و احاطه بر احادیث، توانست مجموعه‌ای از مسایل امامت حضرت مهدی(عج) تدوین کند.
مصادر و منابع
منابعی را که شیخ ازآنان بهره برده است می‌توان به دو گروه تقسیم کرد. منابعی که اکنون در دسترس هستند مانند کافی، غیبت نعمانی، کمال‌الدین، اربع رسالات فی الغیبة شیخ مفید، الذخیرة سید مرتضی، کتاب مسائل علی بن جعفر(ع)، کتاب سلیم بن قیس هلالی را نام برد.
ودیگر منابعی که غیرموجود هستند مانند الضیاء فی الرد علی المحمدیة و الجعفریة سعد بن عبدالله اشعری قمی، کتاب الرجعة و کتاب القائم اثر فضل بن شاذان، کتاب اخبار الوکلاء الاربعة ابن نوح سیرافی، کتاب الاوصیاء و کتاب الغیبة شلمغانی، کتاب فی نصرة الواقفة علی بن احمد علوی.
نسخه‌ها و چاپ‌ها
این کتاب دارای چند نسخه خطی است:
- دو نسخه کتابخانه آستان قدس رضوی با تاریخ‌های کتابت ۱۰۷۴ق و ۱۰۸۹ق.
- نسخه کتابخانه مدرسه فیضیه به‌خط خلف بن یوسف بن نجم نجفی در سال ۱۰۸۵ق.
- نسخه کتابخانه آیت‌الله مرعشی به‌خط ملا عباسقلی شمس‌العلماء.
کتاب الغیبة دارای چاپ‌های متعددی نیز است:
- این کتاب برای اولین بار در سال ۱۳۲۳ق در تبریز همراه با کتاب البیان فی اخبار صاحب الزمان به صورت سنگی به چاپ رسید.
- در سال ۱۳۸۵ق در نجف اشرف در مطبعة النعمان و با مقدمه آقا بزرگ طهرانی در ۲۹۲ صفحه منتشر و در همان سال توسط مکتبة نینوی الحدیثة در تهران افست شده است.
- در سال ۱۴۰۹ق توسط مکتبة بصیرتی در ۳۰۸ صفحه به چاپ رسیده است.
- در سال ۱۴۱۱ق با مقدمه عبادالله سرشار طهرانی و علی احمد ناصح در ۵۷۰ صفحه توسط مؤسسة المعارف الاسلامیه قم به چاپ رسید. این نسخه دارای فهرست آیات قرآن، اسامی انبیاء، ملائکه و چهارده معصوم، روات و اعلام، مبهمات، طایفه‌ها و فرقه‌ها، مکان‌ها و زمان‌ها، کتاب‌ها و مصادر تحقیق و فهرست موضوعی است.
پانویس
- ↑ گرجی، تاریخ فقه و فقها،ص۱۸۳.
- ↑ گرجی، تاریخ فقه و فقها،ص۱۸۱.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ج ۱۳، ص۷۹. طوسی، العیبة، ۱۴۱۱ق، مقدمه کتاب، ص۲۴.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ج ۱۳، ص۷۹.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ج ۱۶،ص ۷۹.
- ↑ طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ ق، فهرست کتاب.
- ↑ شیخ طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۳-۴.
- ↑ شیخ طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۴۷۹.
- ↑ کتاب‌شناخت سیره معصومان، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور
- ↑ مسعودی، بازشناسی مصادر کتاب الغیبه طوسی، ص ۱۳۴.
- ↑ مسعودی، بازشناسی مصادر کتاب الغیبه طوسی، ۱۳۸۸ش.
- ↑ احمدی، تاریخ حدیث شیعه، ۱۳۸۹ش، ص۲۸۵.
- ↑ طوسی، کتاب الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۱۰ و ۱۱.
منابع
- احمدی، مهدی، تاریخ حدیث شیعه در سده‌های چهارم تا هفتم هجری، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۹ش.
- تهرانی، آقابزرگ، الذریعة، بیروت، درالاضواء.
- طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة، ۱۴۱۱ ق.
- کتاب‌شناخت سیره معصومان، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور.
- گرجی، ابوالقاسم، تاریخ فقه و فقها، تهران، انتشارات سمت.
- مسعودی، محمد، بازشناسی مصادر کتاب الغیبه طوسی، انتظار بهار ۱۳۸۸ش، شماره ۲۸.
پیوند به بیرون